عصب کشی دندان چیست؟ بعد از عصب کشی دندان چه کار کنیم؟

بیایید بحث را با چند سوال کلیدی آغاز کنیم: عصب‌کشی چیست؟ آیا اصطلاح "عصب‌کِشی" درست است یا "عصب‌کُشی"؟ چرا کانال‌های ریشه دندان نیاز به عصب‌کشی پیدا می‌کنند؟ عصب‌کشی چگونه انجام می‌شود؟ آیا عصب‌کشی دردناک است؟

عصب‌کشی که به انگلیسی به آن Root Canal Therapy یا Endodontic Therapy نیز می‌گویند، فرآیندی است که در آن دندان‌پزشک کانال‌های دندانی را درمان می‌کند. این درمان زمانی انجام می‌شود که دندان به علت پوسیدگی شدید در خطر از دست رفتن قرار دارد و با انجام عصب‌کشی می‌توان آن را حفظ کرد.

در دندانپزشکی، اصطلاح درمان کانال ریشه (Root Canal Therapy) به فرآیندی اطلاق می‌شود که طی آن با استفاده از ابزار و مواد خاص، محتویات عصبی کانال‌های دندان را خارج می‌کنند. پس از شستشوی کانال‌ها، درد و حساسیت‌های دندانی کاهش می‌یابد. بنابراین، از نظر عامیانه هر دو اصطلاح "عصب‌کِشی" و "عصب‌کُشی" درست هستند، اما از نظر علمی و ادبی اصطلاح درست، همان Root Canal Therapy یا RCT است.

ساختار دندان

پیش از پاسخ به این سوال که "چرا کانال‌های ریشه دندان نیاز به عصب‌کشی پیدا می‌کنند؟"، لازم است با ساختار دندان آشنا شویم:

دندان از دو بخش اصلی تشکیل شده است: تاج و ریشه.

تاج دندان: از مینا، عاج (دنتین) و پالپ دندان ساخته شده است. مینای دندان سخت‌ترین ماده بدن بوده و غیرزنده است، به همین دلیل هیچ حسی در برابر سرما، گرما و درد ایجاد نمی‌کند. عاج دندان، ساختاری زنده است که زیر مینای دندان قرار دارد و به سرما، گرما و درد حساسیت نشان می‌دهد. پالپ دندان، بافت نرمی است که در مرکز دندان قرار دارد و حاوی اعصاب و عروق است.

ریشه دندان: بخشی از دندان است که حاوی کانال‌های دندانی است. در این کانال‌ها اعصاب دندانی قرار دارند که مسئول حساسیت و درد هستند.

علل نیاز به عصب‌کشی

دندان در اثر عوامل زیر ممکن است نیاز به عصب‌کشی پیدا کند:

• پوسیدگی‌های شدید که منجر به درد طولانی و شدید شود.

• حساسیت به سرما و گرما.

• تغییر رنگ دندان به دلیل پوسیدگی شدید.

• عفونت ریشه دندان.

• شکستگی و ترک دندان.

• ضربه به دندان.

• وجود حفره یا تیرگی روی سطح دندان.

• پرکردگی‌های وسیع قدیمی.

مراحل عصب‌کشی

وقتی بیمار با علائم درد شدید و حساسیت به سرما و گرما به دندان‌پزشک مراجعه می‌کند، دندان‌پزشک پس از معاینه کلینیکی و انجام رادیوگرافی، مراحل زیر را برای عصب‌کشی انجام می‌دهد:

• استفاده از بی‌حسی موضعی.

• خشک نگهداشتن ناحیه دندانی با استفاده از رابردم.

• ایجاد سوراخی برای دسترسی به پالپ دندان.

• تمیز کردن و خارج کردن بقایای عصب از کانال دندانی با استفاده از فایل و مواد شستشو دهنده.

• پر کردن کانال دندان در صورت عدم وجود عفونت در همان جلسه.

• در صورت عفونی بودن دندان، پانسمان موقت تا یک هفته و تجویز دارو.

• پرکردن کانال با استفاده از مواد و وسایل پرکاری.

• ترمیم دندان با استفاده از مواد ترمیمی یا روکش.

آیا عصب‌کشی دردناک است؟

در ذهن بسیاری، عصب‌کشی یک فرآیند دردناک و ترسناک به نظر می‌رسد، اما در واقعیت این‌گونه نیست. اگر دندان‌پزشک بی‌حسی موضعی را به‌درستی انجام دهد، بیمار در حین فرآیند هیچ دردی احساس نخواهد کرد.

ذهنیت اشتباه در مورد دردناک بودن عصب‌کشی به‌علت بی‌تجربگی برخی دندان‌پزشکان یا عفونی بودن دندان است که ممکن است مانع از بی‌حسی کامل شود. درد پس از انجام عصب‌کشی طبیعی است و معمولاً یک روز پس از درمان کاهش می‌یابد و در طی یک هفته به حداقل می‌رسد. این درد را می‌توان با مصرف مسکن‌هایی مثل ایبوپروفن کاهش داد. اگر درد پیش از شروع عصب‌کشی وجود داشته و دندان عفونی باشد، دندان‌پزشک با تجویز آنتی‌بیوتیک این درد و عفونت را کاهش می‌دهد.

مدت زمان عصب‌کشی

عصب‌کشی به‌دلیل پیچیدگی سیستم کانال‌های ریشه، یکی از فرآیندهای دشوار دندان‌پزشکی است که ممکن است بین 1 تا 3 جلسه طول بکشد. مدت زمان این فرآیند به عوامل زیر بستگی دارد:

• انحنا داشتن کانال‌ها.

• اشکال مختلف و پیچیده کانال‌ها.

• کلسیفیه بودن کانال‌ها.

• عفونی بودن کانال‌ها.

• خستگی بیمار یا دندان‌پزشک.

• نیاز به درمان مجدد دندان‌ها.

درمان کانال ریشه با نرخ موفقیت 95 درصدی، یک درمان موفق محسوب می‌شود و در صورت رعایت بهداشت دهان و دندان، می‌تواند تا پایان عمر دوام کند.

عصب‌کشی در دوران بارداری

اگر دندان‌ها دچار پوسیدگی شدید یا عفونت شوند، عصب‌کشی تنها راه حفظ دندان است. اما آیا این فرآیند در دوران بارداری قابل انجام است؟ انجام یا عدم انجام عصب‌کشی در دوران بارداری به عوامل و شرایط خاصی بستگی دارد که در زیر بررسی می‌کنیم.

عوامل خطر عصب‌کشی در دوران بارداری:

رادیوگرافی: با وجود فناوری‌های جدید در رادیوگرافی، همچنان احتمال خطراتی وجود دارد. در سه ماهه اول بارداری نباید انجام شود و در دوره‌های بعدی با استفاده از پوشش سربی انجام شود.

بی‌حسی موضعی: نوع و تأثیر بی‌حسی موضعی باید مدنظر قرار گیرد.

در سه‌ماهه اول بهتر است از انجام اعمال دندان‌پزشکی خودداری شود و به سه‌ماهه دوم یا سوم موکول شود، مگر در موارد اورژانسی.

اثرات بی‌حسی موضعی در سه‌ماهه دوم کمتر از سه‌ماهه اول و سوم است.

استفاده از بی‌حسی موضعی در سه‌ماهه سوم کاملاً ممنوع است.

داروهای مورد استفاده:

داروهای ضد درد: استامینوفن در سه‌ماهه اول و دوم توصیه می‌شود، اما در سه‌ماهه سوم تنها در شرایط ضروری باید مصرف شود. ایبوپروفن نیز با احتیاط در سه‌ماهه اول و دوم مصرف شود.

آنتی‌بیوتیک‌ها: از جمله اموکسی‌سیلین که در گروه B قرار دارد و باید با احتیاط مصرف شود. داروهایی مانند آسپرین و مترونیدازول ممنوع هستند.

بنابراین توصیه می‌شود که تمامی کارهای دندان‌پزشکی قبل یا بعد از بارداری انجام شود، مگر در موارد ضروری مانند عصب‌کشی که بهتر است در سه‌ماهه دوم انجام شود.

عوامل شکست در درمان کانال ریشه

• باقی ماندن کانال اضافی که عصب‌کشی نشده باشد.

• وجود کانال‌های فرعی.

• عفونت کانال ریشه در زمان آماده‌سازی.

• پوسیدگی مجدد.

• شکستگی و ترک دندان.

• ترمیم ناقص.

مزایای عصب‌کشی دندان

• حفظ نیروی جوندگی در حین غذا خوردن.

• حفظ بایت طبیعی دندان‌ها.

• ماندگاری ظاهر دندان‌ها.

• جلوگیری از سایش دندان‌های متقابل.

عوارض عصب‌کشی

• شکستن دندان عصب‌کشی شده.

• سوراخ شدن (پرفوره) کانال‌های دندانی.

• شکستن ابزار مانند فایل و گیتس.

• تغییر رنگ دندان بعد از عصب‌کشی.

• عفونت ریشه در اثر باقی ماندن عفونت.

• ایجاد لج (Ledge).

مراقبت‌های بعد از عصب‌کشی

• مصرف مسکن در صورت درد.

• اجتناب از مواد غذایی سخت و چسبنده.

• مسواک زدن آرام.

• خودداری از مصرف مواد غذایی و نوشیدنی‌های سرد و گرم در صورت حساسیت.

• استفاده از نخ دندان.

• مراجعه مجدد به دندان‌پزشک.

• رعایت بهداشت دهان و دندان.

عصب‌کشی بدون درد

این روش برای بیمارانی که از درمان‌های دندانپزشکی ترس دارند استفاده می‌شود. با استفاده از بی‌حسی سدیشن، بیمار هیچ دردی احساس نخواهد کرد. یکی از روش‌های عصب‌کشی بدون درد، استفاده از دستگاه کوییک اسلیپر است.

مزایای کوییک اسلیپر

• نفوذ آسان سوزن به دلیل چرخش.

• کنترل آسان سوزن.

• ایجاد بی‌حسی سریع و بدون درد.

• امکان نفوذ به داخل مخاط دهان یا کام بدون درد و ناراحتی.

• کاهش خطر تکی‌کاردی و درد با تزریق آهسته.

• حداکثر بی‌حسی با کمترین مقدار ماده بی‌حسی.

• امکان درمان دندان‌های عفونی.

عصب‌کشی لیزری

عصب‌کشی با لیزر یکی از جدیدترین و بهترین روش‌هاست که معمولاً بدون درد، سریع و قابل اعتماد است. در این روش با استفاده از لیزر می‌توان درمان موثری با دقت و سرعت بالا انجام داد. تفاوت اصلی این روش با روش‌های معمول، استفاده از لیزر در ایجاد کویته و شکل‌دهی کانال است که خونریزی و درد کمتری به همراه دارد.

مزایای لیزر در عصب‌کشی

• شکل‌دهی و ضدعفونی بهتر کانال دندان.

• خشک کردن دقیق و کامل کانال‌ها.

• کاهش نیاز به بی‌حسی.

• حفظ ساختار دندانی.

• کاهش خونریزی و درد.

• کاهش باکتری‌ها.

• جلوگیری از عفونت‌های بعد از عصب‌کشی.

• پک کردن گوتا.

• تشخیص پوسیدگی‌های دندانی.

• معایب لیزر در عصب‌کشی

• عدم استفاده در دندان‌های با ترمیم قبلی امالگام.

• احتمال آسیب به پالپ دندان.

• نیاز به دریل در برخی موارد.

• موارد منع استفاده از لیزر.

• احتمال آسیب به لثه.

---